دل

با توجه به نگرش‌های مختلف نوع‌آوری مثلث وجود برپایۀ تعریف دل، به مثابه یک قطب سوم وجود انسان در کنار قطب‌های تن و ذهن مطرح شده است.

تن و ذهن

بحث اساسی که پیرامون وجود انسان از ابتدا مطرح گردیده است، یک برش قاطع و مشخص با سنت فکری اروپا که وجود او را در یک دوگانگی خطی تن و روح می‌دید، می‌باشد. به خصوص با رشد و شکل‌گیری مسیحیت خداوند مجموعه تن و روح را به این شکل در انسان آفرید که پس از مرگ روح به سمت وی باز می‌گشت، در تفکر هندی یا صحیح‌تر بگویم در تفکر جانیزم وجود انسان شامل تن و جان است که جان در درون تن آمیخته شده بود و از طریق نیکوکاری، مهر، عشق و تولیدمثل، جان یک انسان به انسان دیگری منتقل می‌شد، یعنی اگر کسی به کسی محبت کند با مرگ وی، به مثابه بخشی از جانش، تن و جان دیگری را متغیر و متحول می‌کند، پس حال جان او در جان دیگری نیز حضور دارد و با مرگ هر انسانی از طریق‌ انتقال‌هایی که انجام گرفته بود به بقای خود ادامه می‌داد. بینش‌های دیگری نیز راجع به تن و جان موجود است که من‌جمله می‌توان از بینش‌های بومیان قاره‌های آمریکا صحبت کرد ولی عمدتاً نگرش‌های مختلف در شکلی از دو قطبی بودن وجود انسان را تعریف می‌کردند.

تعریف واژه دل

نوع‌آوری مثلث وجود برپایه‌ی تعریف دل به مثابه ماهیچه قلب تعریف نمی‌شود، بلکه دل به مثابه یک عنصر اساسی اندیشه خردمندان ایرانی در این بینش از وجود انسان مطرح شده است. می‌دانیم که واژه دل با پیشوندها و پسوندهایش در زبان فارسی چهار برابر بیش از همه واژه‌هایی مانند عقل، ذهن، منطق و……. مقام دارد ( به فرهنگ دهخدا مراجعه کنید).

استفاده اساسی از واژه دل

در نظریه جامع‌شناسی و زبان‌شناسی “ویتکن اشتاین” کیفیت زبان است، که کیفیت ذهن را شکل می‌دهد، رشد می‌دهد و یا محدود می‌کند، به این ترتیب منطقی می‌نماید که در اندیشه ما ایرانی‌ها دل، تاثیر عمیقی بر درایت و ادراکاتمان بگذارد ولی متاسفانه چنین نیست و دل در بهترین شرایط در جامعه امروزمان به مثابه یک تزیین گفتمان به کار برده می‌شود (مثل خامه روی شیرینی یا سس کچاپ روی پیتزا). اگر بخواهیم یک تعبیر ساده‌ای از دل بگوییم، دل آن حیطه فهم و درایت فرازمانی و فرامکانی انسان است، به همین دلیل نیز حیطه دل هیچ نزدیکی با حیطه هوس نداشته و نمی‌تواند داشته باشد. خوشبختانه اگر ما خودمان نسبت به این جنبه میراث‌ فکریمان کم تعهد هستیم، امروز با پیش‌روترین پژوهش‌ها در مراکز مهم پژوهشی جهان حیطه شعور دل یا intelligence of hart مواجه می‌باشیم.